jezuita, wybitny pedagog, przyrodnik i geograf doby baroku, autor cenionych dzieł z zakresu historii naturalnej, wykorzystywanych w edukacji zakonnej i świeckiej
Urodził się 6 lipca 1664 r. na Podlasiu. Do zakonu jezuitów wstąpił w 1682 r., odbywając nowicjat w Krakowie. Seminarium nauczycielskie ukończył w Kolegium Jezuickim w Lublinie, gdzie następnie również wykładał. Szkoła ta, jako jedna z najważniejszych instytucji edukacyjnych prowadzonych przez zakon, odegrała kluczową rolę w jego formacji intelektualnej. Studiował logikę, fizykę, matematykę oraz teologię, przygotowując się do roli nauczyciela i naukowca. W 1695 r. otrzymał święcenia kapłańskie.
Przez kolejne dekady był aktywnie związany z edukacją jezuicką, wykładając w kolegiach w Toruniu, Poznaniu, Lublinie, Łucku, Sandomierzu, Lwowie i Gdańsku. W 1717 r. został mianowany rektorem Kolegium w Ostrogu, a w 1724 r. przeniósł się do Gdańska, gdzie w Kolegium na Starych Szkołach pełnił funkcje duszpasterskie i administracyjne, pełniąc także rolę doradcy rektora.
Gabriel Rzączyński był wybitnym erudytą, łączącym wiedzę przyrodniczą z humanistyką. Jego najważniejsze dzieło, opracowywane przez ponad trzydzieści lat i ukończone w 1721 r., nosiło tytuł Historia naturalis curiosa Regni Poloniae. W 1736 r. opublikował w Gdańsku kolejny tom – Auctarium historiae naturalis, zawierający szczegółowe opisy z zakresu geografii, botaniki, zoologii i antropologii. Obie publikacje cieszyły się uznaniem, były wykorzystywane jako podręczniki w szkołach jezuickich i pijarskich, a także zostały wysoko ocenione przez Komisję Edukacji Narodowej.
Gabriel Rzączyński zmarł 12 listopada 1737 r. w Gdańsku, pozostawiając po sobie dorobek o trwałej wartości naukowej i pedagogicznej.
Bibliografia
- Polski Słownik Biograficzny, t. 33, Kraków: PAN, 1991.
- Grzebień, Ludwik (red.). Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, Kraków: WAM, 1996.
- Stasiewicz-Jasiukowa, Zofia. Gabriel Rzączyński – życie i dzieło, Warszawa: IHN PAN, 2004.
- Litak, Stanisław. Szkolnictwo jezuickie w Polsce XVII wieku, Lublin: TN KUL, 1990.
