prawnik, spiskowiec, zesłaniec
Prawnik, konspirator niepodległościowy i zesłaniec, Henryk Krajewski był postacią znaczącą w środowiskach demokratycznych Królestwa Polskiego połowy XIX wieku. Zaangażowany w działalność Towarzystwa Demokratycznego i Rządu Narodowego, odegrał rolę w konspiracji, a jego losy, naznaczone więzieniem, katorgą i zesłaniem, stanowią przykład poświęcenia dla sprawy narodowej.
Urodził się 20 grudnia 1826 r. we wsi Dub. Nauki pobierał w Gimnazjum Lubelskim, które ukończył w 1842 r. Wychowanie w tej szkole, zreformowanej po powstaniu listopadowym, odbywało się w atmosferze wzmożonego nadzoru carskiej administracji, jednak nie zdołało stłumić niezależnych ambicji młodzieży. Krajewski kontynuował edukację prawniczą w Warszawie, a następnie na Uniwersytecie Moskiewskim, gdzie związał się z kręgami słowianofilskimi i liberalnymi. Utrzymywał kontakty z polskimi zesłańcami oraz wspierał podróżujących przez Moskwę rodaków.
Po powrocie do Warszawy w 1846 r. rozpoczął aplikację przy Trybunale Cywilnym, a następnie pracował jako adiunkt prawny w Wydziale Skarbowym Rządu Gubernialnego. W tym czasie związał się z Towarzystwem Demokratycznym, którego warszawską organizacją kierował od 1848 r. Aresztowany w 1850 r., został osadzony w X pawilonie Cytadeli i brutalnie przesłuchiwany. Dwukrotnie podejmował próbę samobójczą. W 1854 r. skazano go na osiem lat katorgi, które odbywał w Kiachcie na Syberii. Dopiero w 1861 r. odzyskał wolność, z prawem powrotu do kraju, lecz pod stałym nadzorem policyjnym.
W Warszawie pracował w kancelarii Zamoyskich oraz w Delegacji Miejskiej. Po wybuchu powstania styczniowego wszedł w skład jego struktur cywilnych, pełniąc funkcję dyrektora Wydziału Spraw Zagranicznych Rządu Narodowego. W 1864 r. ponownie aresztowany i skazany na zesłanie do guberni kijowskiej, przebywał w Kiereńsku do 1873 r. Po powrocie do Warszawy kontynuował karierę prawniczą – od 1870 r. był adwokatem przy warszawskim Sądzie Apelacyjnym, a od 1876 r. pełnoprawnym adwokatem przysięgłym.
Zmarł 19 czerwca 1897 r. w Warszawie. Jego postawa – łącząca zaangażowanie niepodległościowe z kompetencją zawodową i etyką służby publicznej – przetrwała w pamięci środowisk prawniczych jako przykład odwagi i niezłomności w czasach zaborów.
Bibliografia
- Kronika I Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Staszica w Lublinie, tom 1: XIX wiek, s. 53.
- Marian Marek Drozdowski, Rząd Narodowy 1863–1864, Warszawa: PWN, 1976.
- „Głos Warszawski”, nr 140 z 21 czerwca 1897 r., wspomnienie pośmiertne Henryka Krajewskiego.
