prawnik, publicysta, duchowny katolicki
Prawnik, publicysta i duchowny katolicki, należał do czołowych przedstawicieli myśli konserwatywno-klerykalnej w XIX-wiecznej Polsce. Absolwent lubelskiej Szkoły Wojewódzkiej, jeden z najbardziej wpływowych redaktorów „Przeglądu Poznańskiego”, kapłan związany z Gnieznem i Rzymem, aktywny uczestnik życia politycznego i intelektualnego Wielkopolski.
Urodził się 27 grudnia 1814 r. we Wronowie na Lubelszczyźnie. Edukację rozpoczął w Lublinie, uczęszczając do Szkoły Wojewódzkiej, gdzie zdobył solidne przygotowanie klasyczne. W 1830 r. zdał maturę w Warszawie, po czym wziął udział w powstaniu listopadowym. Po jego upadku udał się na emigrację do Francji, a następnie osiadł w Tuluzie, gdzie ukończył studia prawnicze, uzyskując w 1838 r. stopień licencjata. Jego zainteresowania i działalność naukowa obejmowały również podróże po Niemczech, Szwajcarii, Anglii i Hiszpanii.
Po powrocie do kraju związał się z redakcją konserwatywnego „Przeglądu Poznańskiego”, gdzie jako redaktor naczelny w latach 1845–1857 nadawał ton debacie publicznej. Był jednym z głównych ideologów obozu katolicko-konserwatywnego, występującego przeciwko liberalizmowi i ideom rewolucyjnym. Głosił nadrzędność Kościoła nad państwem oraz konieczność odrzucenia idei świeckości i centralizmu. Prowadził polemiki zwłaszcza z przedstawicielami obozu pozytywistycznego, m.in. z Aleksandrem Świętochowskim.
Po śmierci żony, w 1853 r. wstąpił do seminarium duchownego w Rzymie, gdzie podjął studia teologiczne. Święcenia kapłańskie przyjął w 1860 r., a następnie pracował duszpastersko w Poznaniu i Gnieźnie. Współtworzył środowisko inteligenckie skupione wokół Kościoła i aktywnie działał w sferze oświaty oraz wychowania religijnego. W 1868 r. został prałatem domowym Ojca Świętego, a dwa lata później kanonikiem. Od 1875 r. był radcą diecezjalnym i sekretarzem arcybiskupa gnieźnieńskiego Mieczysława Ledóchowskiego.
Zgromadził bibliotekę liczącą ponad 10 tysięcy woluminów, która została przekazana Poznańskiemu Towarzystwu Naukowemu. Część jego rękopisów trafiła również do zasobów Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie.
Zmarł 20 września 1877 r. w drodze powrotnej z Rzymu.
Bibliografia
Archiwum Szkolne I LO im. Stanisława Staszica w Lublinie.
Nowak, A., Koźmianowie. Konserwatyści polscy w XIX wieku, Warszawa 2005.
„Dziennik Poznański”, nr 222/1877.
Kieniewicz, S., Konserwatyści a sprawa narodowa, Warszawa 1984.
„Przegląd Poznański”, roczniki 1845–1857.
Jan Koźmian w towarzystwie przyjaciół w Berlinie