ziemianin, polityk, literat
Stanisław Koźmian zapisał się w historii polskiej myśli literackiej i politycznej jako wybitny konserwatysta, tłumacz i działacz niepodległościowy. Był jednym z głównych publicystów „Przeglądu Poznańskiego” oraz członkiem Krakowskiej Akademii Umiejętności, zasłużonym w krzewieniu literatury angielskiej i idei narodowych.
Urodził się 21 kwietnia 1811 r. we Wronowie, w ówczesnym powiecie bełżyckim. Pochodził z rodziny ziemiańskiej o silnych tradycjach patriotycznych. W latach 1822–1826 kształcił się w Lubelskiej Szkole Wojewódzkiej, instytucji będącej wówczas jednym z ważniejszych ośrodków edukacyjnych Królestwa Polskiego. Wyróżniający się zdolnościami humanistycznymi, kontynuował naukę w Liceum Warszawskim, a następnie podjął studia na Wydziale Prawno-Administracyjnym Uniwersytetu Warszawskiego. W młodości zaangażował się w działalność niepodległościową – brał udział w powstaniu listopadowym, a po jego upadku wyemigrował do Anglii.
Na emigracji, aż do 1849 r., działał na rzecz sprawy polskiej, współpracując m.in. z Zygmuntem Krasińskim i spotykając się z Fryderykiem Chopinem. Po powrocie do kraju osiadł w Poznaniu, gdzie związał się z redakcją „Przeglądu Poznańskiego”, na łamach którego prowadził ożywioną działalność publicystyczną. Był wiceprezesem, a później prezesem poznańskiego oddziału Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W 1870 r. został członkiem Krakowskiej Akademii Umiejętności. Znany z głębokiego zainteresowania literaturą, szczególnie poezją angielską, Koźmian był tłumaczem romantyków angielskich – m.in. Byrona i Shelleya – oraz niektórych dramatów Szekspira. Pozostawił po sobie również własne utwory poetyckie, z których najsłynniejszym pozostaje poemat „Przeczucia i nadzieje”.
W sferze politycznej Koźmian był rzecznikiem konserwatyzmu i katolicyzmu, sprzeciwiając się rewolucyjnym nurtom europejskim i opowiadając za stopniową ewolucją społeczną w duchu narodowym. Zmarł 23 kwietnia 1885 r. w Poznaniu, pozostawiając po sobie dorobek, który do dziś stanowi ważne źródło dla badaczy dziejów idei i literatury polskiej XIX wieku.
Bibliografia:
- Krzyżanowski, Julian. Historia literatury polskiej. Warszawa: PWN, 1975.
- „Koźmian, Stanisław.” W: Polski Słownik Biograficzny, t. 14, red. Emanuel Rostworowski. Wrocław: Ossolineum, 1968.
- „Z dziejów szkoły.” W: I Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica w Lublinie – kronika szkolna, Lublin, Archiwum Szkolne.
- Górski, Karol. Konserwatyści Królestwa Polskiego 1831–1864. Warszawa: PWN, 1981.
