duchowny ewangelicki, działacz patriotyczny)
Duchowny ewangelicki i aktywny uczestnik życia patriotycznego w okresie zaborów, Józef Spleszyński zapisał się w historii zarówno jako kaznodzieja reformowanego kościoła ewangelickiego, jak i organizator manifestacji o charakterze narodowym. Jego działalność duszpasterska i społeczna odznaczała się odwagą, zaangażowaniem i przywiązaniem do wartości niepodległościowych.
Urodził się 6 lutego 1808 r. w Sielcu, w powiecie Busko Zdrój, w rodzinie o silnych tradycjach religijnych. Edukację rozpoczął w Szkole Wojewódzkiej w Lublinie, którą ukończył w 1826 r., należąc do grona wyróżniających się uczniów. W tym czasie szkoła, będąca spadkobierczynią Komisji Edukacji Narodowej, kładła nacisk na formację obywatelską i klasyczne wykształcenie, co znalazło odzwierciedlenie w dalszej drodze Józefa Spleszyńskiego. Po roku studiów filozoficznych na Uniwersytecie Warszawskim udał się do Berlina, gdzie ukończył teologię ewangelicką w 1831 r.
Po powrocie do kraju objął stanowisko duszpasterza w parafii ewangelicko-augsburskiej w Grodźcu, a następnie, od 1839 r., w parafii ewangelicko-reformowanej w Warszawie. Dał się poznać jako energiczny organizator życia parafialnego – był inicjatorem powstania kościoła ewangelickiego w Lesznie, a w 1849 r. objął funkcję superintendenta Kościoła ewangelicko-reformowanego na ziemiach Królestwa Polskiego. Reprezentował również Kościół jako wiceprezes Konsystorza.
Zaangażowany w sprawy narodowe, brał udział w patriotycznych manifestacjach warszawskich lat 50. i 60. XIX w., co kilkukrotnie naraziło go na represje ze strony władz carskich. W 1860 r. przewodniczył nabożeństwu żałobnemu po śmierci Katarzyny Sowińskiej, wdowy po bohaterze obrony Woli z 1831 r. W 1861 r., podczas pogrzebu ofiar starć z wojskiem rosyjskim, celebrował modlitwy na warszawskich ulicach, co miało jednoznacznie patriotyczny charakter. Aresztowany przez żandarmerię, nie zaprzestał działalności publicznej.
Był również autorem i wydawcą religijnych publikacji, w tym popularnego „Zbioru pieśni i modlitw chrześcijańskich”, który po dziś dzień wykorzystywany jest w liturgii niektórych wspólnot ewangelickich.
Józef Spleszyński zmarł 16 lutego 1879 r. w Warszawie.
Bibliografia:
- Gmiterek, Henryk. Duchowieństwo ewangelickie w Królestwie Polskim w XIX wieku. Lublin: UMCS, 2003.
- Szenic, Stanisław. Cmentarz Ewangelicko-Reformowany w Warszawie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1989.
- „Dziennik Warszawski”, nr 48, 17 lutego 1879 r., s. 2.
- Baza Polskiego Słownika Biograficznego: Spleszyński Józef – hasło opracowane przez H. Gmiterka.
- Archiwum I LO im. Stanisława Staszica w Lublinie, księga uczniów 1821–1826.
Grób Józefa Spleszyńskiego na cmentarzu reformowanym przy ul. Żytniej w Warszawie