pedagog, językoznawca, etnograf, bibliograf, bibliofil, członek Akademii Umiejętności (1860 – 1906)
Urodził się 30 września 1860 roku w Ośnie Górnym na Kujawach, w rodzinie Ludwika i Marii z Krusiewiczów. Uczęszczał do szkoły powszechnej w Brześciu Kujawskim, a następnie do Męskiego Gimnazjum Klasycznego w Kaliszu, które ukończył ze srebrnym medalem. W latach 1879–1883 studiował filologię klasyczną na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, otrzymując za postępy w nauce złoty medal. Karierę nauczycielską rozpoczął w III Gimnazjum w Warszawie, ucząc języków klasycznych. Od 1884 roku aż do śmierci pracował jako nauczyciel filologii i historii w Lubelskim Gimnazjum Męskim. Był pedagogiem oddanym młodzieży i nauce, a jego uczniowie zapamiętali go jako erudytę o szerokich horyzontach. Jego zainteresowania badawcze koncentrowały się na językoznawstwie, etnografii, folklorze i historii Lubelszczyzny. Łopaciński prowadził badania nad słownictwem gwarowym, terminologią zawodową (m.in. górniczą, flisacką, rybacką), obrzędami ludowymi, a także nad kulturą materialną i duchową regionu. Zgromadził imponujący zbiór zabytków etnograficznych i historycznych. Był autorem ponad 160 prac naukowych i popularnonaukowych, publikowanych m.in. na łamach pisma Wisła, z którym stale współpracował. W 1901 roku zorganizował w Lublinie słynną „Wystawę sztuki i starożytności”, na której prezentowano zbiory antropologiczne, modele chat, ubiory, narzędzia i dzieła rzemiosła artystycznego. Wydarzenie to zapoczątkowało ideę powołania Muzeum Lubelskiego, którego był współtwórcą. Równocześnie gromadził księgozbiór zawierający cenne starodruki i rękopisy – kolekcja ta stała się podstawą Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego, założonej w 1907 roku przez Towarzystwo Biblioteki Publicznej, które odkupiło zbiory od jego rodziny. W 1900 roku został członkiem korespondentem Akademii Umiejętności w Krakowie. W 1888 roku odznaczono go Orderem św. Stanisława, a w 1896 Orderem św. Anny. W 1900 przyznano mu tytuł radcy dworu. Zasłynął również jako bibliofil i bibliograf, badający rękopisy i inkunabuły w archiwach prowincjonalnych. Współpracował naukowo m.in. z Janem Karłowiczem, Adamem A. Kryńskim, Janem Łosiem, Wojciechem Kętrzyńskim. W 1904 roku odmówił objęcia katedry historii literatury polskiej na Uniwersytecie Lwowskim, a rok później – posady lektora języka polskiego na Uniwersytecie Warszawskim, pozostając wierny Lublinowi. Zmarł tragicznie 25 sierpnia 1906 roku w wyniku obrażeń odniesionych po upadku z bryczki. Pochowany został na cmentarzu przy ul. Lipowej w Lublinie. Pozostawił po sobie nie tylko znaczący dorobek naukowy i pedagogiczny, ale także instytucje kultury, które do dziś noszą jego imię i kontynuują jego misję krzewienia wiedzy i miłości do regionu.